હોકી વિઝાર્ડ - ધ્યાનચંદ

આજે ૨૯ ઑગસ્ટ, જેમને 'આજે ૨૯ ઑગસ્ટ, જેમને 'હોકી વિઝાર્ડ' નું ઉપનામ મળ્યું હતું એ જબરદસ્ત હોકી પ્લેયર ધ્યાનચંદનો જન્મદિવસ. બાળપણમાં ઝાડની ડાળી વડે હોકી સ્ટિક અને જૂના કપડાંમાંથી બોલ બનાવીને તેઓ મિત્રો સાથે હોકી રમતા. કિશોરાવસ્થામાં પિતા સાથે એક હોકી મેચ જોવા ગયા. ત્યાં એક ટીમ બે ગોલથી હારી રહી હતી. એમણે પિતા સમક્ષ હારી રહેલી ટીમ તરફથી રમવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. પિતા આર્મીમાં હતા અને મેચ પણ આર્મીની જ હતી તેથી એમની ઈચ્છા પૂરી થઈ. ધ્યાનચંદે એ મેચમાં ચાર ગોલ કર્યા. એમના જુસ્સા અને આત્મવિશ્વાસને જોઈને આર્મીના અધિકારીએ એમને આર્મીમાં જોડાઈ જવા માટે પ્રોત્સાહન આપ્યું. અને બે વર્ષ બાદ ૧૬ વર્ષની ઉમરે તેઓ પંજાબ રેજિમેન્ટમાં સૈનિક તરીકે જોડાઈ પણ ગયા. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે શરૂઆતમાં ધ્યાનચંદનું ધ્યાન હોકીને બદલે રેસલિંગ પર હતું.

આર્મીમાં આવ્યા બાદ હોકી પ્રત્યેનો એમનો લગાવ વધવા લાગ્યો. બ્રાહ્મણ રેજિમેન્ટના સુબેદાર મેજર ભોલે તિવારીએ એમને હોકીનું પ્રાથમિક જ્ઞાન આપ્યું. ધ્યાનચંદનું ખરું નામ ધ્યાનસિંહ હતું. એમના કોચ પંકજ ગુપ્તાને કારણે તેઓ ધ્યાનસિંહમાંથી ધ્યાનચંદ બની ગયા. વાસ્તવમાં ધ્યાનચંદની રમત જોઈને એમના કોચ પંકજે કહ્યું હતું કે આ છોકરો એક દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં ચંદ્રની માફક ચમકશે. એમના આ વિધાન બાદ ધ્યાનસિંહ ધ્યાનચંદ તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા. ઑલિમ્પિક્સમાં ભારત દેશને સતત ત્રણ વખત સુવર્ણ ચંદ્રક મળ્યો એનો યશ ધ્યાનચંદના ખાતામાં જાય છે. અનેક અવૉર્ડ મેળવી ચૂકેલા આ રમતવીરે આંતરરાષ્ટ્રીય રમતોમાં ૪૦૦ કરતા પણ વધુ ગોલ કર્યા હતા.

૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૩૬ ના રોજ બર્લિન ખાતે ભારત-જર્મની વચ્ચે હોકીની ફાઇનલ મેચ રમાઈ. કેટલાક અવરોધો હોવા છતાં ધ્યાનચંદના નેતૃત્વ હેઠળ ફાઇનલ મેચમાં ભારતની જીત થઈ. જર્મન સરમુખત્યાર હિટલર ધ્યાનચંદની રમતથી એટલા પ્રભાવિત થયા કે એમણે ધ્યાનચંદ સમક્ષ જર્મન લશ્કરમાં ફિલ્ડ માર્શલ તરીકે જોડાઈ જવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. પરંતુ દેશપ્રેમી ધ્યાનચંદે નમ્રતાપૂર્વક એમના પ્રસ્તાવનો ઈન્કાર કર્યો.

૧૯૫૬ માં તેમને પદ્મ ભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા. આપણા દેશની રાષ્ટ્રીય રમત હોકીના મજબૂત ખેલાડી ધ્યાનચંદ પર પાછળથી તો પુસ્તકો લખાઈ ગયા પરંતુ એમના જીવનનો ઉત્તરાર્ધ સારો કહી શકાય એવો ન હતો. તેઓ લીવરના કેન્સરનો ભોગ બન્યા હતા. એમને દિલ્હીની એઇમ્સ હોસ્પિટલના જનરલ વૉર્ડમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. ૩ ડિસેમ્બર ૧૯૭૯ના રોજ તેમનું દેહાવસાન થયું. એમના નામ પરથી દિલ્હી ખાતે મેજર ધ્યાનચંદ નેશનલ સ્ટેડિયમનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું. એમનો જન્મદિવસ આજે નેશનલ સ્પોર્ટ્સ ડે તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

હોકીના જાદૂગર મેજર ધ્યાનચંદના જન્મદિવસ પર હોકીમાં એમના યોગદાન માટે આ શબ્દો કેવા રહેશે?! એવી રમત ’ધ્યાન’ રમી ગયો… ધ્યાનમાં સૌના ’ધ્યાન’ રહી ગયો… જય હો! કુલદીપ લહેરુ

પિતા, બસ એક શબ્દ હી કાફી હૈ...!!!

સનાતન ધર્મની પરંપરામાં દરેક કાર્યની શરૂઆત ભગવાન શ્રી ગણપતિને યાદ કરીને થાય છે. ભગવાન શંકર અને માતા પાર્વતિના પુત્રો કાર્તિકેય સ્વામિ અને ભગવાન ગણપતિ બન્ને ભાઈઓમાં સૃષ્ટિની પ્રદક્ષિણા કરીને સૌપ્રથમ કોણ પરત ફરે એવી સ્પર્ધા યોજાઈ. કાર્તિકેય સ્વામિ સૃષ્ટિની પ્રદક્ષિણા કરવા નીકળી પડ્યા, જ્યારે ભગવાન ગણપતિએ માતા-પિતાની પ્રદક્ષિણાને સૃષ્ટિની પ્રદક્ષિણા સમાન ગણાવી પોતાની શ્રેષ્ઠતા પૂરવાર કરી અને પ્રથમ પૂજનીયનું સ્થાન મેળવ્યું. આ સાથે એમણે માતા-પિતાને સર્વોચ્ચ અને સર્વપ્રથમ સ્થાન આપવું એવું જ્ઞાન આપ્યું. પ્રસુતિની અસહ્ય પીડા સહન કરીને બાળકને જન્મ આપતી માતા દેખીતી રીતે જ ઈશ્વરતુલ્ય બની જાય છે. માતાનું એ ૠણ ક્યારેય ચૂકવી શકાય જ નહીં એ વાત એક હજારને એક ટકા સાચી પણ એ પણ સ્વીકારવું રહ્યું કે કોઈપણ જાતની અપેક્ષા વિના સંતાન માટે બધું જ કરી છૂટવા હંમેશા તત્પર પિતાનું અવમૂલ્યન કરીએ છીએ. માતા-પિતાની કલ્પના કરવાનું કહેવામાં આવે ત્યાર મોટાભાગના લોકોના મનમાં માતા એટલે મનમાં વાત્સલ્યભાવવાળી સકારાત્મક વ્યક્તિ અને પિતા એટલે તમારી દરેક રજૂઆતમાં પ્રશ્નો પૂછતા અને હંમેશા શિસ્તમાં રહેવાનો આગ્રહ રાખતા નકારાત્મક ચહેરાની છબી ઉપસી આવે. વર્તનનો આ તફાવત સ્વાભાવિક રીતે જ સંતાન અને પિતા વચ્ચે એક અંતર ઊભું કરી દે છે. નાની વયનું બાળક એ આભાસી નકારાત્મકતા પાછળ છૂપાયેલા પિતાના પ્રેમ, સંતાન પ્રત્યેની ચિંતા અને જવાબદારીને સમજી શકતું નથી. માતા દ્વારા પૂરી થતી તમામ ઈચ્છાઓ પાછળ પિતાનો પણ હાથ રહેલો હોય છે એ વાત બાળક વિચારી શકતું નથી. કહે છેને કે મા ની મમતાનો તાગ મેળવવો હોય તો માતા બનવું પડે એ જ રીતે પિતાના પ્રેમ અને ત્યાગની અનુભૂતિ તો પિતા બન્યા પછી જ થાય. જોકે, સમય બદલાતા આજે કરડા ચહેરાવાળા પિતાનું સ્થાન બાળકો સાથે હસતા-રમતા પિતાએ લઈ લીધું છે. સમય સાથે પરિવર્તન આવે એ સ્વાભાવિક છે પણ સંતાન પ્રત્યેના પિતાના કર્તવ્યમાં કોઈ પરિવર્તન નહીં આવે અને એ જ આપણી સંસ્કૃતિ છે. પિતાનો પ્રેમ માતાના વ્હાલ કરતા જરાપણ ઉતરતો નથી હોતો. લોકો કહે છે કે માતા કે પિતાનો કંઈ એક દિવસ થોડો હોય? વાત સાચી જ છે અને બધા સમજે પણ છે પરંતુ ઈન્ટરનેટિયા અને મોબાઇલિયા યુગમાં મા-બાપ પાસે થોડીવાર બેસીને એમને હળવા કરવાનું વિચારતા હોય એવા લોકો કેટલા છે? આવા સુનિશ્ચિત કરેલા દિવસો તમને અને મને ’ઈન્ટરનેટની કાલ્પનિક દુનિયામાંથી નીકળીને, આપણને વાસ્તવિક દુનિયામાં લાવનાર મા-બાપ માટે પણ સમય કાઢવો જોઈએ’ એ વાતની પ્રેરણા આપે છે.

ક્યાંક વાંચેલું એક સુંદર વાક્ય સર્વે પિતાઓને સાદર અર્પણ… “પપ્પા, તમે ઈશ્વર નથી કેમકે ઈશ્વર તો સુખ અને દુઃખ બન્ને આપે છે. પણ તમે તો ફકત સુખ જ આપો છો. Happy Father's day!”

જય હો!

કુલદીપ લહેરુ

https://www.facebook.com/kuldeeplaheru
https://www.instagram.com/kuldeep_laheru/

Contact: kuldeeplaheru@gmail.com

માય વાઇફ ઇઝ માય લાઇફ

લગ્ન પછી શ્રવણનું જીવન બદલાઈ ગયું હતું. માતા-પિતા, સગા-સંબંધીઓ, મિત્રો, કરિઅર બધું જ એની પ્રાયોરિટીમાં ખુબ જ પાછળ રહી ગયું હતું. એની પત્ની શ્રદ્ધા પોતાનામાં જ મસ્ત અને વ્યસ્ત રહેનાર સ્ત્રી હતી. મિત્રો સાથેનો સંપર્ક તો એણે એ દિવસથી જ ઓછો કરી નાખ્યો હતો, જ્યારે નવવધૂએ એને કહ્યું હતું, “તમારા મિત્રો સ્વાર્થી છે. તમારી પાછળથી તમારી વાતો કરતા હોય એવું લાગે છે. તમે હંમેશા અવેલેબલ રહેતા હશો, એટલે એ બધા તમને ટેકન ફોર ગ્રાન્ટેડ લઈ લેતા હોય એવું લાગે છે.” વિચારો કરતા-કરતા એની આંખો મીચાઈ ગઈ અને એક પછી એક ઘટનાઓ એના અંતર્મનમાં જાણે પુનર્જીવિત થવા લાગી.

ફેસબૂક પર પોતાની પત્નીની તસવીર સાથે એણે સ્ટેટસ બદલ્યું, ’My wife is my life’. પત્ની પિયર ગઈ હતી. સાસુમાની તબિયત સારી ન હતી. એમના ખબર-અંતર પૂછવા શ્રવણે એની પત્ની શ્રદ્ધાને ફોન કર્યો. એ જ સમયે બીજા ઓરડામાંથી પપ્પાનો અવાજ આવ્યો, “બેટા, જલ્દી આવ તો અહીં.” પાંચ-છ રીંગ વાગ્યા બાદ શ્રદ્ધાએ ફોન કાપી નાખ્યો. એટલે એ પપ્પા પાસે ગયો.

“બેટા, આ જો તારી મા ને. હાથ છોલાઈ ગયો છે એનો. ચક્કર આવ્યા અને પડી ગઈ. બ્લડપ્રેશરની દવા ખાલી થઈ ગઈ છે. તું લેતો આવજેને.”

“શું પપ્પા તમે પણ ડરાવી દો છો. મને એમ કે શું થઈ ગયું હશે. શ્રદ્ધાની મમ્મીની તબિયત પણ ખરાબ છે. સાંજે ઑફિસેથી સીધો એમને જોવા જવાનો છું. તમે જ દવા લેતા આવજો. લો આ રૂપિયા રાખો.”

“બેટા, રૂપિયા નથી જોતા. પહેલા તો તું કેવું ધ્યાન રાખતો તારી મા નું? કેમ બદલાઈ ગયો છું? હું જ લઈ આવત. પણ મને’ય ઓછું દેખાય છે. એક ને બદલે બીજી દવા આવી જાય તો? નજીકમાં ક્યાંય મેડિકલ સ્ટોર પણ નથી. રસ્તામાં વાહનો પણ કેટલા છે. ક્યાંક ભટકાઈ ગયો તો એક કરતા બીજું થશે.” આવું કહેવાનો વિચાર આવ્યો પણ મો ખુલી ન શક્યું. અને એ સાંભળવા માટે શ્રવણ પણ રોકાયો હોય તો ને. એને ઑફિસ જવા માટે મોડું થતું હતું. એની પાસે સમયનો અભાવ હતો.

ઑફિસે જતી વખતે રસ્તામાં ફરી શ્રદ્ધાને ફોન કર્યો. નો-રિપ્લાય થતા એણે મેસેજ છોડવા વ્હોટ્સએપ ખોલ્યું. શ્રદ્ધા ઑનલાઇન હતી. એને વિચાર આવ્યો, “ફોન ન ઉપાડ્યો પણ ઑનલાઇન છે. આવું કેમ કર્યું હશે? કદાચ સાસુમાની તબિયતને લીધે એને વાત કરવાનું મન નહીં થતું હોય.” એણે મેસેજ મોકલ્યો. “મમ્મીને કેમ છે? તબિયત સાચવજે. કોઈ દવા લેવાની હોય તો કહે. ઑફિસના રસ્તામાં છું. જતા પહેલા આપતો જઈશ.” મેસેજ વાંચ્યા વિના જ શ્રદ્ધા ઑફલાઇન થઈ ગઈ. શ્રવણે બીજા ત્રણ મેસેજ મોકલ્યા પણ શ્રદ્ધાએ એકપણ મેસેજ વાંચવાની તસ્દી ન લીધી.

બપોરે જમતી વખતે પપ્પાનો ફોન આવ્યો.

“હેલ્લો… શ્રવણ?”

“હું જ હોવને પપ્પા મારા ફોન પર… જલ્દી વાત કરો હું જમી રહ્યો છું મારા કલીગ્સ સાથે.”

“હા, બેટા જમી લે. બાજુમાંથી વિવેક આવ્યો છે. મને થયું કે તારી મા ની દવા એની પાસે મંગાવી લઉં. તારી પાસે ડૉક્ટરનું પ્રીસ્ક્રિપ્શન હોય તો મોકલને એના વ્હોટ્સએપ પર.”

“હા મોકલી દઈશ થોડીવારમાં.”

જમીને એ એક મીટિંગમાં વ્યસ્ત થઈ ગયો. બરાબર એના પ્રેઝન્ટેશન વખતે જ શ્રદ્ધાનો ફોન આવ્યો. પ્રેઝન્ટેશન અધૂરું છોડીને એ ફોન અટેન્ડ કરવા મીટિંગરૂમમાંથી બહાર જતો રહ્યો.

“હા શ્રદ્ધા બોલ. કેવું છે મમ્મીને? તારી તબિયત તો સારી છેને? મારા એકપણ મેસેજનો રિપ્લાય ન આપ્યો એટલે મને…”

“હા તને તો શંકાઓ જ જવાની. તારી પાસે બીજું કામ શું છે? બસ ફરિયાદો જ હોય છે તારી પાસે. એવું નહીં કે સવારથી વાત થઈ નથી તો અત્યારે શાંતિથી વાત કરીએ. હું’ય તને યાદ કરતી જ હોઉં. પણ મમ્મીની તબિયત, અને એને લીધે ઘરેથી જ કામ કરવું પડે છે, આ બધા વચ્ચે મને તને ફોન કરવાનું મન થાય પણ ટાઇમ જ જતો રહે છે.”

“શ્રદ્ધા, મારી વાત પૂરી કરું એ પહેલા જ તું રાડો પાડવા લાગે છે. તારો જવાબ ન મળ્યો એટલે મને ચિંતા થતી હતી. આજે સવારથી જ નહીં, ગઈકાલે પણ તેં ફોન નહોતો ઉપાડ્યો. હું સમજુ છું કે તું વ્યસ્ત છે પણ એટલું વ્યસ્ત પણ ન થવું જોઈએ કે પોતાની વ્યક્તિ માટે સમય જ ન રહે.”

“અરે યાર, મારો ફોન ગઈકાલે આખો દિવસ આસ્થા પાસે હતો. એણે મને તારો ફોન આવ્યાનું કેમ નહીં કહ્યું હોય?”

“તારા ફોનમાં કંઈ દેખાડવું હોય તો તારા હાથમાં જ રાખીને મને એ દેખાડે છે. પણ આસ્થા પાસે આખો દિવસ પડ્યો રહ્યો! વ્હોટ્સએપ ગ્રુપમાં પણ એ જ મેસેજ કરી રહી હતીને? તું ખોટું બોલે છે ત્યારે તને એ પણ યાદ નથી રહેતું કે હું તારો પતિ છું અને આપણે ત્રણ ગ્રુપમાં સાથે છીએ. તારે મારી સામે ખોટું બોલવાની જરૂર નથી બેટા. તું કહીશ એના પર મને વિશ્વાસ હશે જ. ટ્રાન્સપરન્ટ રહીશું તો આપણે ઉત્તમ રીતે જીવન જીવી શકીશું.”

“આપણે પછી વાત કરીએ. તારો મૂડ સારો નથી લાગતો.”

ફોન મૂકાઈ ગયો. શું થઈ ગયું એ વિષે એ વિચારમાં પડી ગયો ત્યાં જ લિફ્ટ ખુલવાના અવાજે એને પોતે ઑફિસમાં હોવાની અને પોતાનું પ્રેઝન્ટેશન અધૂરું હોવાની પ્રતીતિ કરાવી.

સાંજે ઑફિસેથી છૂટીને એ પોતાના સાસરે ગયો. શ્રદ્ધાના પિતાએ ઘર ખોલ્યું. શ્રદ્ધા બહાર ગઈ હતી. થોડીવાર સાસુ-સસરા સાથે બેસ્યા બાદ એણે શ્રદ્ધાને ફોન કર્યો. ફરી નો-રીપ્લાઇ થયો. અડધી-એક મીનિટ વીતિ હશે ત્યાં એના સસરાનો ફોન રણક્યો. શ્રદ્ધાનો ફોન હતો. એના સસરાએ ફોન ઉપાડ્યા વિના જ શ્રવણને આપી દીધો.

“હેલ્લો પપ્પા, શ્રવણનો ફોન આવે તો કહી દેજો કે હું મારો ફોન ઘરે જ ભૂલી ગઈ છું.”

કંઈ જ બોલ્યા વિના શ્રવણે ફોન એના સસરાના હાથમાં આપી બન્નેના ચરણસ્પર્શ કર્યા અને ત્યાંથી જતો રહ્યો.

ઘરે પહોંચ્યો પાડોશીએ કહ્યું કે મમ્મીની તબિયત વધુ બગડી હતી એટલે શ્રવણના ભાઈબંધો મનિષ અને સચિન એમને દવાખાને લઈ ગયા હતા. શ્રદ્ધાના શબ્દોએ આ જ મિત્રોથી એને અળગો કરી નાખ્યો હતો. એને યાદ આવ્યું કે એણે તો દવાનું પ્રીસ્ક્રિપ્શન પણ નહોતું મોકલ્યું. એને સવારનું ફેસબૂક સ્ટેટસ પણ યાદ આવી ગયું. જે વાઇફને લાઇફ સમજતો, એણે એને અવગણ્યો અને પોતાને લાઇફ આપનાર મા-બાપને પોતે અવગણ્યા. એને રડવું આવી ગયું. ત્યાં જ એને મમ્મીનો અવાજ સંભળાયો.

“હા બેટા, કેમ રડી રહ્યો છું? શું થયું?” વિચાર કરતા-કરતા સુઈ ગયેલા શ્રવણની આંખો ખુલી ગઈ હતી. મમ્મીનો હાથ એના માથા પર ફરી રહ્યો હતો. એ મમ્મીને વળગીને ચોધાર આંસુએ રડ્યો. મમ્મી એને છાનો રાખવા એના માટે પાણી લેવા રસોડામાં ગઈ. આંસુ લૂછવા એણે બાજુના ટેબલ પરથી રૂમાલ લીધો. ટેબલ પર એની અને શ્રદ્ધાની તસવીર હતી. લગ્નપ્રસંગે વિદાયવેળાની એ તસવીરમાં એ શ્રદ્ધાના અશ્રુઓ લૂછી રહ્યો હતો.

(મારા એક મિત્રના જીવનની સત્યઘટના પર આધારિત વાર્તા.)

-કુલદીપ લહેરુ

વન ડે માત્રમ

સવારના સાતનો સમય…

"અરે ભાઈ આજે ૨૬ મી જાન્યુઆરી છે, હું નહીં આવું. આવા દિવસે મને આવું બધું ન કહેવું. દારૂના પ્રોગ્રામ વારી. ફોન મૂક. સાલાવ સમજતા જ નથી. હવારના હાત વાઇગામાં ફોન કરે અને શરમ વગરનાવ પૂછે 'દાલુ પીવો થે?' બુદ્ધિના બારદાન... ભાઈ, પ્રજાસત્તાક દિવસ છે, આજે તો રહેવા દ્યો. રજાના દિવસે’ય ઉઠાડી દીધો વ્હેલો."

ફોન મૂકીને મનમાં થોડો બબડાટ કર્યા બાદ એણે ફેસબૂક ઉપર પોસ્ટ ચડાવી. “Happy Republic Day To All My Friends! Jay Hind! Vande Matram!”

સાડા દસ વાગ્યે…

“ભઈલા, પાંચ ઝંડા આપી દે હાલ… એકના કેટલા?”

“પાંચ રૂપિયા સાઇબ”

“હોતા હઇશે? પંદરના પાંચ આપી દે હાલ. દેશભક્તિ જેવું છે કે નય કાંય તારામાં?”

“લ્યો સાઇબ. લઇ જાવ… સાઇબ, તમે ધ્વજ વંદન કરી આઈવા?”

“ના. ટીવીમાં સમાચારમાં જોઈ લઈશ. ધ્વજ વંદન વારી… તું તારું કામ કરને. તે કયરું ધ્વજ વંદન?”

“હા સાઇબ. હવારે નિસાળે ગ્યો’તો. ન્યાથી સીધો આંય આય્વો ઝંડા વેચવા.”

“હારુ હારુ…  લે વીસ રૂપિયા…  લાવ પાંચ રૂપિયા પાછા… બે ઝંડા બાઇકમાં લગાવી દે…”

ઘરે જઈ, બાકી બચેલા ત્રણ ધ્વજ કારમાં લગાવીને એ બહાર જમવા નીકળ્યો. એક નાનકડા ચાર રસ્તા પર વચ્ચે કાર ઉભી રાખીને પાનના ગલ્લે ત્રિરંગા પાનનો ફોટો પાડી ફેસબૂક પર અપલોડ કર્યો. સવારની પોસ્ટમાં થયેલા લાઇક અને કોમેન્ટો જોતા-જોતા ગલ્લાવાળાને પાન બાંધી આપવાનું કહ્યું. ચીંકીએ કોમેન્ટ કરી હતી,”Happy Independence Day!” એ ગૂંચવાઈ ગયો કે ૨૬ જાન્યુઆરી એટલે ’રિપબ્લિક ડે’ કે ’ઇન્ડિપેન્ડન્સ ડે’!? અચાનક એના એક કાને ગાળ સાંભળી. વચ્ચે પાર્ક કરેલી કારને લીધે ચાર રસ્તા પર ટ્રાફિક જામ થઈ ગયો હતો.

“કાકા, તમે જલ્દી પાન બાંધી દ્યો. આ સાલાવ (ગાળ... ગાળ...) લોકોને દેશભક્તિ જેવું કાંઈ છે જ નહીં. ગોળીએ દઈ દેવા જોઈએ બધાયને લાઈનમાં ઉભા રાખીને. બે મિનિટ રાહ ન જોઈ શકે? આજે તો ત્રિરંગુ પાન ખાઈએને?”

“પૈસા પછી આપજો. જાવ તમારી ગાડી જલ્દી સાઇડમાં લઈ લ્યો. સાવ રસ્તા વચ્ચે પાર્ક કઇરી છે.”

“હા બાપા હા. જાંવ છું. તમે’ય ગઇઢા થઈ ગ્યા છો.”

બપોરના બારના ટકોરે

જમીને રેસ્ટોરન્ટમાંથી બહાર નીકળતા જ સામેની ગલીમાંથી રાષ્ટ્રધ્વજ સાથે થોડા છોકરાઓનું એક સરઘસ આવતું દેખાયું. એ તરફ ઝડપથી દોડી જઈ, સરઘસની આગળ ઉભો રહીને એણે સેલ્ફી લઈ લીધી. વોટ્સએપ પર અલગ-અલગ ગ્રુપમાં મૂકીને પ્રજાસતાક દિવસે દેશ માટે કંઈક કર્યા બદલ એણે નિરાંતનો શ્વાસ લીધો.

સાંજે સાડા છ વાગ્યે

ચાની કેન્ટિન પર ગરમાગરમ મસાલાવાળી ચાનો સબડકો બોલાવતા એણે એના ભાઈબંધને ફોન કર્યો. “ક્યાં છો?”

“ઘરે છું. પિંટુડાની રાહ જોવ છું. તું તો નથી આવવાનોને?”

“યાઆઆઆર… એટ…લે જ મેં ફોન કઇરો છે.”

“રહેવા દે નાટક તારા… મન હોય તો આવી જા છાનોમુનો.”

“હા. તો હું... સિગારેટ લેતો આવું છું અને ચિકનનો ઓર્ડર આપી દઉં છું. અડધી કલાકમાં પહોંચી જાઈશ.”

ચાની છેલ્લી ચૂસ્કી ભરી એ પાન બંધાવવા પાનના ગલ્લે ગયો. પાનના ગલ્લે રેડિયો પર 'વંદે માતરમ’ગીત વાગી રહ્યું હતું. પાન ચાવતા-ચાવતા એ પણ ગણગણ્યો પણ મો માં પાનનો રસ વધી જવાથી માત્ર ’વન ડે…’ બોલી શક્યો અને ’માતરમ’ મનમાં જ રહી ગયું.

’વંદે માતરમ’નું ’વન ડે માત્રમ’ થઈ ગયું… દેશભક્તિના પ્રદર્શનનો દિવસ અસ્ત થયો…

- કુલદીપ લહેરુ

ટ્રિપલ તલાક મુદ્દે કાગારોળિયા ચૂપ

છેલ્લા થોડા સમયથી ચર્ચાઈ રહેલા એક મુદ્દા બાબતે મને એક વાત સમજાઈ નથી રહી. દરેક અખબારો, ન્યૂઝ ચેનલો, સામયિકોમાં ટ્રિપલ તલાક વિવાદ વિષે એક કોલમના નાના સમાચારોથી માંડીને, પ્રથમ પાનાની હેડલાઇનો, સ્પેશિયલ સ્ટોરીઓ, કવર સ્ટોરીઓ અને ડિબેટો થઈ ગઈ અને હજુ ચાલુ જ છે. પણ કેટલીક બોલકી સેલિબ્રિટીઓ આ સમયે જ અદ્રશ્ય થઈ ગઈ છે. બોલીવૂડની ખાન ત્રિપુટી આ સમયે લાપતા છે. મહિલાઓની ચિંતા કરતા શબાના આઝમી અને એના પતિ જાવેદ અખ્તર પણ ક્યાંક ખોવાઈ ગયા છે. ટ્રિપલ તલાક વિષે એમને કંઈ નથી બોલવું? કપિલ સિબ્બલને કેમ મહિલાઓ સાથે ક્યાંક અન્યાય થઈ રહ્યો હોય એવું નથી લાગી રહ્યું?

આમિરભાઈના ધર્મપત્ની કિરણબેનને ભારતમાં વધેલી અસહિષ્ણુતા અસહ્ય બનવાને કારણે દેશ છોડીને પરદેશમાં સ્થાયી થવું જોઇએ તેમ લાગ્યું હતું. તેઓ આ મુદ્દે કેમ શાંત છે? તિસ્તા સેતલવાડ કયા વાડામાં અટવાઈ ગયા છે? અરુંધતિ રોયને મુસ્લિમ મહિલાઓના વાસ્તવિક રુદન પર બનાવટી રુદન કરવું નથી? બ્રિન્દા કરાત તમે મુસ્લિમ મહિલાઓની સાથે છો તો શા તમે ટ્રિપલ તલાક મુદ્દે ડરતા-ડરતા નિવેદન આપો છો? શા માટે મેદાનમાં ઉતરીને જંગ લડી રહ્યા? અને કોઈ રાજકીય પક્ષ દ્વારા આ બાબતે કંઈ સારું કાર્ય થઈ રહ્યું હોય તો એનો વિરોધ શા માટે કરો છો? અને હા, શોભા ડે બહેન. આ જ સમય છે, જ્યારે તમે તમારું નામ સાર્થક કરી શકો છો. તમે તો કોન્ટ્રોવર્સી ક્વીન છો, કંઈક તો બોલો. અરે, પેલી અવૉર્ડ પરત કરતી ટોળકી ક્યાં છે? જેએનયુના બોલકા બુદ્ધિજીવીઓનો હાઇ સાઉન્ડ કેમ મ્યૂટ થઈ ગયો છે?

તકસાધુ લોકો હંમેશા અંગત સ્વાર્થ ખાતર નિવેદનો આપીને શાંતિથી જીવી રહેલા લોકો વચ્ચે કોમી વૈમનસ્ય પેદા કરતા આવ્યા છે. વાત આસ્થાની હોય કે સદીઓથી ચાલી રહેલી પરંપરા જ કેમ ન હોય પણ જો એને કારણે અન્યાય થઈ રહ્યો હોય તો એ માર્ગ બંધ કરવો જ રહ્યો. સંપ્રદાય કે અંગત ફાયદો જોઈને જ કંઈ કામ કરવું કે પોકળ નિવેદનો આપવા એ કેટલું વાજબી છે?

इरोम शर्मिला – “जब अपने अंतिम मुकाम पर पहुँच जाय जिन्दगी…”

Photo Courtesy - sabrangindia.in

’मृत्यु एक उत्सव छे, जो ए बीजाना काममां आवी शके तो.’ आ शब्दो छे 14 मार्च 1972 ना रोज जन्मेली मानवाधिकार कार्यकर्ता अने कवयित्री, इरोम शर्मिलाना. घर ना लोको एमने चानू कहीने बोलावे छे. 4 नवेम्बर 2000 थी आ लोखंडी महिला भूख हडताल पर छे. भूख हडताल पर उतर्या पछी त्रीजा दिवसे सरकारे एमनी धरपकड करी. 28 वर्षनी उमरे संघर्षनी शरुआत करनारी इरोमनी उमर आजे 44 थई.

2 नवेम्बर ना रोज मणिपुरनी राजधानी इंफालना मालोम मां असम राइफल्स ना जवानो ए दस निर्दोष लोकोने मोतने घाट उतार्या हता. आ कांडना बे दिवस बाद इरोम महात्मा गांधी ना मार्गे चालीने पोतानो संकल्प सिद्ध थशे ए इरादे भूख हडताल पर उतरी हती. आ अनशन पाछळनो संकल्प हतो (1958 थी) मिझोरम, त्रिपुरा, अरुणाचल प्रदेश, मेघालय, मणिपुर, असम अने नागालेंड मां तथा (1990 थी) जम्मू-काश्मीर मां लागू आर्म्ड फोर्स स्पेशियल पावर एक्ट (AFSPA) दूर करवो. एमने नाक मां नळी वाटे ज भोजन आपवामां आवे छे.

राज्यपाल आ कायदो अमल मां मुकवानो एकाधिकार धरावे छे. आ कायदा अनुसार राज्य ना कोई पण विस्तार मां के संपूर्ण राज्य ने संवेदनशील जाहेर करीने त्यां आ कायदो अमल मां मुकी शके छे. शर्मिला ना मत मुजब आ कायदा ने लीधे समग्र नोर्थ-इस्ट मां मार्शळ लॉ नी स्थिति बनी गई छे. अने त्यांना लोको आवी परिस्थिति नो स्वीकार शा माटे करी ले? मानवाधिकार कार्यकर्ताओ नुं कहेवुं छे के सुरक्षा दळ आ कायदा नो फायदो उठावे छे अने निर्दोष लोको एनो भोग बने छे. आ खास कायदा पर लगाववामां आवेला आ आक्षेपोनी तपास माटे सरकारे जीवन रेड्डी समितिनी रचना करी हती. समितिना अहेवाल मां आ कायदो दूर करवानी भलामण करवामां आवी छे. पण हजु परिस्थिति ’जैसे थे’ ज छे.

लांबा अरसा थी लडी रहेली इरोमने जोईने याद आवता शब्दो – ’मुद्दते बीत गई ख्वाब सुहाना देखे; जगता रहता है हर नींद में बिस्तर मेरा…’पोताना संघर्ष विषे ’बर्थ’ शीर्षक साथे इरोमे एक हजार शब्दोनी एक कविता लखी छे, जे ‘आइरन इरोम टू जर्नी- व्हेयर द एबनार्मल इज नार्मल’ नामना पुस्तक मां प्रसिद्ध थई छे. सौथी लांबी भूख हडताल करवा अने सौथी वधु वार जेल मांथी छूटवा बाबते अत्यार सुधीमां एमने बे एवोर्ड आपवामां आव्या छे.

इरोम द्वारा लेखित एक कविता - अमन की खुशबू

जब अपने अंतिम मुकाम पर पहुँच जाय जिन्दगी

तुम, मेहरबानी करके ले आना
मेरे बेजान शरीर को
फादर कोबरू की मिट्टी के करीब
आग की लपटों के बीच
मेरी लाश का बादल जाना

अधजली लकड़ियों में
उसे टुकड़े-टुकड़े करना
फावड़े और कुल्हाड़े से
नफ़रत से भर देता है
मेरे मन को

बाहरी आवरण का सूख जाना लाजमी है
इसे जमीन के अंदर सड़ने दो
कुछ तो काम आये यह
आने वाली नस्लों के
इसे बदल जाने दो
खदान की कच्ची धातु में

मैं अमन की खुशबू
फैलाऊंगी अपने जन्मस्थल
कांगली से
जो आने वाले युगों में
फ़ैल जायेगी
सारी दुनिया में

(देश-विदेश, अंक-10 मां प्रसिद्ध.)

मणिपुर मां ’लोह महिला’ अने ’मेनघाओबी’ तरीके ओळखाती इरोम ना समर्थन मां मणिपुर स्टेट कमीशन फॉर वूमन, नेशनल केम्पेन फॉर पीपल्स राइट टू इंफॉर्मेशन, एकता पीपल्स यूनियन ऑफ ह्यूमन राइट्स, नेशन केम्पेन फॉर दलित ह्यूमन राइट्स, ऑल इंडिया स्टुडंट्स एसोसिएशन, फोरम फॉर डेमोक्रेटिक इनिसिएटिव्स, भारतीय कॉम्युनिस्ट पार्टी माक्सर्वादी-लेनिनवादी वगेरे उपरांत फोरेन नी केटलीक संस्थाओ पण उभी छे.

लगभग छेल्ला 12 वर्षो थी शर्मिला ए पोतानी माता नो चहेरो नथी जोयो. इरोमे पोतानी माता पासेथी वचन लीधुं छे के ज्यां सुधी पोताना लक्ष्यो सिद्ध न करी ले त्यां सुधी ए तेने मळवा न आवे. भीनी आंखो साथे इरोमनी माता पोतानी व्हालसोयी दीकरीनी राह जुए छे पण एने मळवा नथी जती. तेओ नथी इच्छता के एमने मळ्या बाद इरोम ढीली पडी जाय अने पोतानुं कार्य अधुरूं छोडीने हार मानीने पीछेहट करी ले. दिल्हीना एक शांत विस्तारमां बेसीने आ लेख लखी रह्यो छुं त्यारे मारा मीत्रो, परिवारजनो अने स्नेहीओ मने मारा जन्मदिवसनी शुभेच्छाओ आपवा माटे फोन करी रह्या छे. एक नंबर पर आवता फोन कोल डाइवर्ट फेसेलिटी द्वारा बीजा नंबर पर डाइवर्ट करी शकाय छे. काश शुभेच्छाओ अने आशिर्वाद पण ए ज रीते डाइवर्ट करी शकाता होत. कदाच ए शक्य नथी. पण इश्वर समक्ष एटली प्रार्थना के ’वगर मांग्ये सघळुं आप्युं छे ते मने, मांगनार नी सामे तो जो क्यारेक मने-कमने…’

IMPOSSIBLE TO I-M-POSSIBLE

“People spend too much time finding other people to blame, too much energy finding excuses for not being what they are capable of being, and not enough energy putting themselves on the line, growing out of the past, and getting on with their lives.” These words are spoken by Mr. J. Michael Straczynski, an American writer and producer.

We tend to get stuck in excuses at different time and level. We don’t want to leave our comfort zone. I have a few examples to share, which depict that nothing is impossible provided we change our mindset.

I did not get a chance to have proper education.

Ans: Even owner of Ford Motors, Henry Ford never got a chance to have proper education!

I have lost so many times that I do not have courage to attempt any more.
Ans: Abraham Lincoln lost 15 elections before becoming President of USA.

I have been burdened with family responsibilities since my childhood.
Ans: Lata Mangeshkar too had to share the responsibilities of the family during her childhood.




I am short height person.Ans: Sachin Tendulkar too is a short height person. There was and there are many other personalities who managed to reach at the top in their respective fields.






I have been mostly ill since my childhood.
Ans: Marlee Beth Matlin, an Oscar winner, too was deaf and had poor health.





I have spent half of my life on bicycle.
Ans: The owner of Nirma group, Karsanbhai Khodidas Patel, too had spent his half life selling Nirma on cycle.




I lost my courage after I became disable after an accident.
Ans: Well known Bharatanatyam dancer, Sudha Chandran too has an artificial leg.



My father died when I was young.
Ans: Even renowned music director A R Rehman's father died when he was young







I come from a very poor family.
Ans: APJ Abdul Kalam also was from a poor family.






I am considered as of slow learner since my childhood.
Ans: Thomas Alva Edison too was known as slow learner in his childhood.






I have a small job, so what can I do?
Ans: Dhiru bhai Ambani too had a small job initially.





I have been bankrupt twice, now who will believe me?
Ans: World's largest soft drink company Pepsi Cola too had gone bankrupt twice.




I have my nervous breakdown twice. What can I do now.
Ans: Walt Disney, the initiator of Disneyland, had nervous breakdown three times.





I am now too old.
Ans: I have a wonderful idea but people refuse to accept the same.
The idea to make a Xerox copier too was rejected by large number of companies, but today results are known to everybody.


I do not have money.
Ans: Ex-chairman of Infosys, Naraynmurthy too had no money and had to sell the jewelry of his wife.






I suffer from number of diseases.
Ans: The head of Virgin Airlines too was suffering from many disease. Similarly, President Roosevelt suffered from Polio and suffered permanent disability below the waist.





Know who you want to be and then make decisions that point in that direction. Make yourself ambitious, confident, dedicated, faithful and honest. Everything will work in your favour. Come to the fore, take action. Only you can convert impossible into I M POSSIBLE.

Jay Ho!